Historia Instytutu rozpoczyna się w roku 1954, kiedy otwarto w Poznaniu filię warszawskiego Instytutu Fizyki PAN, czyli Zakład Ferromagnetyków i Ferroelektryków, kierowany przez Szczepana Szczeniowskiego. W roku 1956 wyodrębnił się z niego Zakład Ferromagnetyków (pod niezmienionym kierownictwem) oraz powstał Zakład Dielektryków pod kierunkiem Arkadiusza Piekary. Kolejnym etapem było powstanie w roku 1966 Zakładu Radiospektroskopii, kierowanego przez Jana Stankowskiego. W roku 1975 utworzono Instytut Fizyki Molekularnej (IFM PAN), będący samodzielną placówką Polskiej Akademii Nauk.

Działalność naukowa i edukacyjna Instytutu Fizyki Molekularnej PAN

Prace naukowe dotyczą przede wszystkim badań podstawowych w zakresie fizyki fazy skondensowanej. Prowadzone są w 8 Zakładach Naukowych metodami doświadczalnymi i teoretycznymi. Każdego roku pracownicy Instytutu publikują około 140 artykułów w czasopismach o międzynarodowym zasięgu oraz prezentują średnio około 200 prac na konferencjach krajowych i międzynarodowych. Mniej więcej połowa tych prac powstaje w ramach współpracy z partnerami zagranicznymi.

Rada Naukowa Instytutu, w której skład wchodzą jego samodzielni pracownicy naukowi oraz wybitni uczeni z różnych krajowych ośrodków naukowych, ma uprawnienia do nadawania stopni naukowych doktora i doktora habilitowanego.

Instytut przywiązuje dużą wagę do kształcenia studentów oraz uczniów. Ponadto w ramach Poznańskiej Szkoły Doktorskiej Instytutów PAN rozprawy doktorskie w zakresie fizyki fazy skondensowanej przygotowuje aktualnie kilka osób. Co roku studenci Wydziału Fizyki Technicznej Politechniki Poznańskiej przygotowują w Instytucie prace dyplomowe, a później niektórzy z nich zostają uczestnikami Szkoły Doktorskiej. Szczególną imprezą, adresowaną do studentów oraz zainteresowanej fizyką uzdolnionej młodzieży licealnej, są coroczne Warsztaty Fizyki Niskich Temperatur Lato z Helem, organizowane w filii Instytutu w Odolanowie.

Obecnie Instytut zatrudnia 111 osób, w tym 65 osób kadry naukowej (9 profesorów, 13 profesorów instytutu, 40 adiunktów i 3 asystentów), 19 pracowników badawczo i inżynieryjno-technicznych, 13 pracowników administracji, 5 pracowników w grupie bibliotekarzy i pracowników dokumentacji i informacji naukowej oraz 9 pracowników obsługi.

W 2015 roku Instytut Fizyki Molekularnej PAN otrzymał medal Polskiej Akademii Nauk za „szczególne zasługi dla rozwoju nauki polskiej i światowej, związane ze społeczną rolą nauki”.